Bij de opening op vrijdag 27 januari van de overzichtstentoonstelling van Jos De Maegd in het GC De Oude Pastorij van Kapellen op de Bos was het drummen. Er waren zowat 200 aanwezigen, uit de meest diverse middens. Charlotte Vaes, de kleindochter van Jos De Maegd, gaf een inhoudelijk sterke toespraak. Daarna speelde het achter-kleinkind van Jos De Maegd, Jolene Zhu, enkel stukjes op viool.
(foto Peter De Maegd)
Toespraak Charlotte Vaes op de tentoonstelling
Eerst en vooral wil ik jullie bedanken voor jullie massale opkomst.
Welkom op de retrospectieve van Jos De Maegd!
Doorheen mijn studie Kunstwetenschappen en Archeologie ben ik meer en meer geboeid geraakt door het werk van Jos De Maegd. Daarom heb ik mijn Masterpaper geschreven over zijn oeuvre. Zo ben ik onder andere een jaar lang in zijn archief gedoken en heb ik honderden brieven van De Maegd gelezen, waardoor ik de kunstenaar in Jos De Maegd heb proberen doorgronden.
Het is heel moeilijk om een kunstenaar objectief te beoordelen maar ik denk dat we toch met zekerheid kunnen zeggen dat Jos De Maegd twintig jaar na zijn dood nog altijd op heel wat interesse kan rekenen. Het is mede daarom dat de familie De Maegd besliste om deze tentoonstelling te organiseren om de kunstenaar de aandacht te geven die hij volgens ons verdient. En natuurlijk ook om de vele liefhebbers van zijn kunst een kans te geven zijn werk te bewonderen.
Voor deze tentoonstelling hebben we vooral geput uit de persoonlijke collectie van de familie maar hebben we ook schilderijen die in handen zijn van privéverzamelaars in bruikleen genomen. Op die manier hebben we toch een mooi overzicht kunnen geven van zijn werk doorheen de verschillende periodes die zijn kunst kenmerken.
In elke zaal zal u een overzicht krijgen van een periode uit zijn oeuvre.
Voor de bovenste zaal hebben we ervoor gekozen om voorwerpen tentoon te stellen uit zijn archief. Deze voorwerpen illustreren onder andere zijn persoonlijk leven. Verder vindt u er nog enkele lithografieën of steendrukken die hij maakt in het vrije atelier grafiek als docent in het Roodebeekcentrum of in de academie van Sint-Pieters-Woluwe. De kunstenaar engageerde zich ook op sociaal-cultureel en pedagogisch vlak, onder andere via de oprichting van jeugdatelier ‘Windekind’ waarin hij zich baseert op de pedagogie van Freinet.
Op de eerste verdieping zal u vooral intimistische portretten terugvinden die een familiale sfeer weergeven. Deze portretten, en ook landschappen die in deze zaal worden tentoongesteld, geven een beeld van zijn vroege, succesvolle, periode. Veel Europese kunstenaars grijpen na de Tweede Wereldoorlog, een periode van onzekerheid, in hun kunst terug naar een zekerheid. In België wordt het expressionisme tijdens de oorlog tot nationaal ideaal uitgeroepen, waarbij het reële als uitgangspunt een toevluchtsoord is in een rusteloze wereld. De abstracte kunst wordt in heel Europa gedurende de jaren ’30 immers verborgen gehouden en in België wordt dit tijdens de oorlog doorgezet met het animisme. Ook na de oorlog is het moeilijk voor de musea om het publiek te overtuigen voor moderne kunst. De figuratieve, animistische, stijl van het Vlaams Expressionisme dat voor de oorlog veel succes had, kan dan veel invloed uitoefenen op de Belgische schilders. Ook Jos De Maegd haalt zijn inspiratie uit het werk van kunstenaars als Gust De Smet en Jean Brusselmans. Met zijn figuratieve werk kan de Maegd enkele Vlaamse kunstcritici en publiek overtuigen. In 1946 volgt een hoogtepunt in het oeuvre van De Maegd: Hij wint De Prijs van Rome, waardoor hij de kans krijgt om naar Congo te reizen.
Naar aanleiding van zijn succes wordt hij ook betrokken bij verscheidene groepstentoonstellingen van Le Jeune Peinture Belge, waarmee hij onder andere in het Paleis voor Schone Kunsten kon exposeren.
De portretten van Jos De Maegd kunnen als statisch omschreven worden, maar als je beter en langer kijkt, merk je een zekere dynamische inhoud. De schilder gaat duidelijk op zoek naar de ziel van de geportretteerde. En aan de ogen van de figuur kan je zien dat de schilder nog twijfelt. De kinderen lijken op het eerste gezicht nogal dromerig maar wanneer je goed kijkt lijken ze te willen opspringen om volop aan het leven deel te nemen.
Jos De Maegd verblijft in 1951 voor vier maanden in het toenmalige ‘Belgisch Kongo’. Daar krijgt hij de kans om zijn kunst te verfijnen. De verschillende luchtige aquarellen, pentekeningen en schilderijen van deze reis en ook andere reizen die de kunstenaar ondernam, vindt u terug in de andere zaal op de eerste verdieping. De reis die hij in Congo maakte, zal zijn oeuvre sterk bepalen. De Maegd heeft duidelijke bedenkingen bij de manier waarop sommige kolonialen de bevolking behandelden. In de vele schetsen die hij er maakte, uit de kunstenaar zijn respect voor de plaatselijke bevolking, door het prachtige kleurgebruik en het weergeven van de essentie van de geportretteerden, wat ook aan bod komt in zijn landschappen. Aangekomen in België kunnen zijn indrukken uit Afrika op heel wat bijval rekenen. Hij kan tentoonstellen in galerij La Sirène en deelnemen aan de groepstentoonstelling op Expo ’58. Deze reis heeft de kunstenaar doen losbarsten. Met enkele weinige trekken weet De Maegd nu een figuur of een natuurindruk weer te geven en dit met een spontaan en levendig kleurgebruik.
Door zijn reis naar Congo wordt zijn visie op de wereld ruimer en wil hij een andere energie, die hij niet kan weergeven in eerder “statische” portretten, overbrengen via zijn kunst.
In deze laatste zaal komt dit sterk tot uiting. Vanaf de jaren ’60 evolueert zijn kunst naar een pure abstracte taal, namelijk die van het lyrisch abstracte. De Maegd stapt onder andere door zijn vele reizen af van de geliefde figuratieve regionale stijl en door deze keuze verliest hij een groot deel van zijn behoudsgezinde publiek. Hij besluit om voor zichzelf te schilderen en stapt binnen in een nieuwe fase van zijn oeuvre.
Inspiratie haalt hij onder andere bij kunstenaars al Jackson Pollock en Wassily Kandinsky die tijdens Wereldoorlog Twee volop voor de abstractie kiezen en zich afzetten tegen de traditie die in Europa wordt opgelegd door het totalitaire regime. Zij kozen al veel vroeger voor een internationale beeldentaal.
De Maegd zelf wil via deze abstract expressionistische stijl zijn innerlijke, zijn visie, zijn filosofie weergeven. In bijna elk schilderij merken we een zekere spanning en twijfel over de steeds meer veranderende wereld die zijn werken zo boeiend maken om naar te kijken.
Zijn visie en filosofie worden sterk beïnvloed door de christelijke filosoof Theilard de Chardin. Hij zal in zijn werk teruggaan tot de materie die vergeestelijkt wordt en van waaruit energie naar buiten komt. Dit zal tot uiting komen door innerlijke krachten. Vooral de natuur, die hij op een spirituele haast mysterieuze wijze benadert, zal dienen als inspiratiebron met titels als ‘Zonnige beweging’. Alle verschijnselen bezitten volgens Theilard dat psychische element of verinnerlijkte energie die de stuwende kracht is van de evolutie. En het is deze innerlijke energie of ziel die De Maegd uit de natuur, het leven wilde halen en weergeven.
Het innerlijke wezen dat hij reeds zocht bij zijn kinderportretten kon hij nu echt weergeven. Deze werken stonden volgens hem dan ook dichter bij de realiteit omdat hij een duidelijkere en concretere, directe taal kon spreken.
Zijn gemoedstoestand komt duidelijk tot uiting in zijn schriftuur en kleurgebruik. De ene periode gebruikt hij eerder agressievere, vurige kleuren, zoals in een vulkaanuitbarsting. In een andere periode is zijn schriftuur vlak en sterk en gebruikt hij zachtere kleuren, waardoor zijn werk subtieler overkomt.
Jos De Maegd heeft zich altijd met hart en ziel ingezet voor de kunst. Kunst was zijn leven maar meer nog dan kunstenaar was hij ook heel sociaal geëngageerd. Dat engagement heeft doorheen heel zijn carrière een belangrijke plaats in zijn leven ingenomen. Hij hechte veel belang aan de artistieke opvoeding van volwassenen en kinderen. Om die reden hebben we er ook voor gekozen om aandacht te schenken aan zijn pedagogische werk.
Veel meer zal ik niet over deze tentoonsteling verklappen. Ik zou zeggen: Ga zelf op ontdekking. Er liggen hand-outs met een kleine toelichting per zaal en je kan een cd-rom van mijn masterpaper bestellen voor meer uitleg.
Om af te ronden zou ik graag nog een paar mensen willen bedanken:
Jan Meerts voor zijn advies bij de opbouw van deze tentoonstelling, Het Kadoc (archief en documentatiecentrum van de KUL) en Het archief en museum van het leven in Brussel voor de uitgeleende voorwerpen, Kunsthandelaar De Schrijver omdat hij inspanningen levert om Jos De Maegd te heractualiseren in de kunstwereld, Paul De Prins, de voorzitter van de Oude Pastorie, dankzij wie we konden exposeren, Elke Schuermans voor het sympathieke onthaal, alle privé-verzamelaars van wie we een foto ontvingen of waarbij we konden langsgaan,
